Kiedy umiera nasz najbliższy, pojawiają się pytanie- co dalej, jakie kroki podjąć aby formalnie załatwić kwestie dziedziczenia, własności.
W pierwszej kolejności należy pamiętać, iż nie istnieje obowiązek załatwiania spraw spadkowych ani przeprowadzania działu spadku. Prawo do spadku się nie przedawnia. Zwlekanie z załatwieniem formalności może jednak spowodować utratę praw do należącej do spadku nieruchomości, jeśli nieruchomość znajduje się w czyimś posiadaniu (może dojść do zasiedzenia).
Pierwszym krokiem jest uzyskanie potwierdzenia tego, że jest się spadkobiercą. Możliwe są dwie drogi:
– złożenie wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku,
– uzyskanie potwierdzenia dziedziczenia u notariusza.
W razie uzasadnionej obawy, że ktoś może np. zabrać przedmioty należące do spadku, uszkodzić się czy zniszczyć, możemy zwrócić się do sądu o dokonanie zabezpieczenia. Z takim wnioskiem może wystąpić osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą. W pewnych przypadkach sąd z urzędu podejmuje zabezpieczenie spadku, gdy się dowie, że spadkobierca jest nieznany albo np. jeden ze spadkobierców jest małoletni i nie ma przedstawiciela ustawowego. Ten sam krąg osób może zwrócić się o sporządzenie spisu inwentarza.
Stwierdzenie nabycia spadku – składanie wniosku
Wniosek w sądzie o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy ze spadkobierców, a także każda osoba mająca w tym interes prawny, w tym wierzyciel spadkodawcy lub wierzyciel spadkobiercy. Wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli chcesz złożyć taki wniosek, możesz skorzystać z porad prawnych – sprawdź ofertę tej kancelarii: http://labentowicz.com. Pamiętaj, że współpracując z profesjonalistami masz większe szanse na sukces.
Osoba występująca do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku ma prawo zwrócić się do gminy o udostępnienie ze zbiorów meldunkowych numeru PESEL oraz danych osobowych znanych i ewentualnych spadkobierców zmarłego (jego dzieci, wnuków).
Choć wnioskodawca we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku ma obowiązek wskazania wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako jego spadkobiercy, sąd niezależnie od tego zobowiązany jest do ustalenia kręgu spadkobierców z urzędu, z własnej inicjatywy. Musi też zbadać, czy zmarły nie pozostawił testamentu.
Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, chyba że wcześniej wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi być złożone przed sądem właściwym do stwierdzenia nabycia spadku albo przed dowolnym notariuszem (który ma obowiązek przesłać oświadczenie do właściwego sądu), co może być wygodne dla osób zamieszkałych w miejscowościach oddalonych od sądu, w którym toczy się sprawa spadkowa.
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia tylko wysokość udziałów każdego ze spadkobierców w częściach ułamkowych. Aby uzyskać prawo do władania konkretnymi ruchomościami czy nieruchomościami wchodzącymi w majątek spadkodawcy należy przeprowadzić kolejne postępowanie- dział spadku.
Zgodnie z zasadą swobody testowania, majątek może być przekazany w drodze testamentu dowolnie wybranej osobie lub osobom. Trzeba pamiętać, że najbliższym krewnym należy się od spadkobierców tzw. zachowek. Aby być pozbawionym zachowku, muszą zaistnieć bardzo ważne, zawinione powody, przewidziane w kodeksie cywilnym.
Czasem testament sporządzany jest tylko w takim celu, aby zobowiązać w formie zapisu wyznaczonego spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz wyznaczonej osoby, nienależącej w konkretnym wypadku do kręgu spadkobierców ustawowych (np. wypłacenie określonej kwoty kuzynce) lub polecenie określonego zachowania się (np. odbudowanie nagrobka dziadków).
Przy dziale spadku uzyskanego w drodze dziedziczenia ustawowego, spadkobiercy są obowiązani do zaliczenia do schedy spadkowej darowizn otrzymanych od spadkodawcy za jego życia, chyba że spadkodawca zwolnił ich z takiego obowiązku. Spisanie testamentu wyłącza ten obowiązek.
Testament możemy sporządzić:
1. W formie aktu notarialnego,
2. Przez spisanie ostatniej woli własnoręcznie, po opatrzeniu go datą i czytelnym podpisem (tzw testament holograficzny),
3. Poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków i wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego- czyli tzw testament allograficzny. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, osobę, wobec której wola została oświadczona, świadków. W przypadku gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczyny braku podpisu. Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Istnieje możliwość sporządzenia testamentu szczególnego. W razie obawy rychłej śmierci, możliwe jest sporządzenie testamentu ustnego. Musi jednakże istnieć obawa rychłej śmierci przy jednoczesnym braku możliwości zachowania zwykłych form testamentu. Potrzebni wówczas będą świadkowie (co najmniej trzech). Jeden z nich albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy najpóźniej w ciągu roku od jej wyrażenia z podaniem miejsca i daty oświadczenia i daty sporządzenia pisma. Pismo to musi być podpisane przez spadkodawcę i co najmniej dwóch świadków. Po śmierci spadkodawcy, w ciągu 6 miesięcy jego ostatnia wola może być stwierdzona przez zgodne zeznanie wszystkich świadków złożone przed sądem. Należy pamiętać, że nie można powoływać się na testament ustny, jeżeli zanikną przesłanki do jego sporządzenia (np. chora osoba dojdzie do siebie i ma możliwość sporządzenia testamentu w zwykłej formie). Nie może być świadkiem osoba, dla której w testamencie przewidziano jakąkolwiek korzyść. Jeśli świadkiem była osoba najbliższa, nieważne będzie tylko to postanowienie testamentu, które przysparza korzyści tej konkretnej osobie i jej najbliższym.
Innymi formami testamentów szczególnych są tzw. testament podróżny, sporządzany podczas podróży polskim statkiem morskim lub powietrznym przed jego dowódcą lub zastępcą oraz testament wojskowy, pozwalający na przekazanie ostatniej woli żołnierzowi.
Zachowek
Najbliższym pominiętym w testamencie, a także uwzględnionym w nim należy się zachowek, jeśli w formie darowizn otrzymali od spadkodawcy – w testamencie i za jego życia – mniej, niż on wynosi.
Zachowek należy się też w sytuacji, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, ale cały majątek lub znaczną jego część rozdysponował za życia w formie darowizn. Wtedy należy się od obdarowanego. Zerowa wartość aktywów spadkowych nie wyłącza możliwości domagania się zachowku od spadkobierców.
Wysokość zachowku wynosi 1/2 wartości udziału w spadku, który by przypadał zgodnie z uregulowaniami dotyczącymi dziedziczenia ustawowego. Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo nie ukończył 18 roku życia, wysokość zachowku wzrasta do 2/3. Możliwe jest zrzeczenie się zachowku w umowie notarialnej z samym spadkodawcą, a więc jeszcze za jego życia.
Do wartości spadku dolicza się wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane. Natomiast darowizny na rzecz osób nienależących do spadkobierców ani uprawnionych do zachowku dolicza się, jeśli były uczynione nie wcześniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Wartość darowizn wycenia się wedle stanu w chwili ich dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku. Przykładowo, jeśli ojciec darował córce mieszkanie w 1997 r. gdy jego cena rynkowa wynosiła 120 tys. a dział spadku następuje w 2010 r. gdy cena mieszkania to 260 tys. – na poczet jej schedy zalicza się 260 tys. Z kolei jakby chodziło o nowy samochód, który w 2006 r. był wart 50 tys. a którego wartość w 2010 r. to 20 tys. – na poczet schedy zalicza się dzisiejszą wartość takiego samego nowego pojazdu. Nie uwzględnia się przy tym drobnych darowizn zwyczajowo w danym środowisku przyjętych, np. biżuterii ofiarowanej wnuczce czy też rzeczowego upominku będącego prezentem ślubnym.
Pretensje o wypłatę lub uzupełnienie zachowku pod adresem spadkobiercy można zgłosić tylko w ciągu pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Jeśli testamentu nie było, a zachowek należy się spadkobiercy ustawowemu w związku z rozdysponowaniem przez spadkobiercę majątku za życia w formie darowizn, pięcioletni termin liczy się od śmierci spadkodawcy. Potem następuje przedawnienie.
Obowiązuje zasada, że nie można domagać się zachowku od obdarowanego, jeśli obdarowany wcześniej darowiznę zużył lub utracił.